Ngày 28/11/1820, tại Barmen, tỉnh Ranh của Vương quốc Phổ (thuộc nước Đức ngày nay), trong một gia đình chủ xưởng dệt, Ph.Ăngghen đã được sinh ra, để rồi sau đó, trở thành một trong những nhà hoạt động cách mạng lỗi lạc nhất trong lịch sử xã hội loài người.

Ngay từ nhỏ, Ph.Ăngghen đã bộc lộ tính cách độc lập. Năm 14 tuổi, Ph.Ăngghen học ở trường tại thành phố Barmen. Ph.Ăng- ghen sớm bộc lộ năng khiếu về ngoại ngữ. Tháng 10/1834, Ph. Ăngghen chuyển sang học ở trường trung học Elberfelder, một trường tốt nhất ở Phổ thời bấy giờ. Năm 1837, theo yêu cầu của bố, Ph.Ăngghen buộc phải rời bỏ trường trung học khi chưa tốt nghiệp để bắt đầu công việc buôn bán ở văn phòng của bố ông. Trong thời gian này ông tự học các ngành sử học, triết học, văn học, ngôn ngữ và thơ ca. Tháng 6/1838, Ph.Ăngghen đến làm việc tại văn phòng thương mại ở thành phố cảng Barmen. Cuối năm 1839 Ph.Ăngghen bắt tay vào nghiên cứu các tác phẩm của Hê- ghen. Tháng 9/1841, Ph.Ăngghen đến Berlin và gia nhập binh đoàn pháo binh. ở đây ông được huấn luyện quân sự mà trong những năm sau, ông rất cần đến nó, nhưng ông vẫn lui tới trường Đại học Tổng hợp Berlin nghe các bài giảng triết học, tham gia hội thảo về lịch sử tôn giáo.

Mùa xuân 1842, Ph.Ăngghen bắt đầu cộng tác với tờ Rheinische Zeitung (Nhật báo tỉnh Ranh). Trong những bài báo in năm 1842, trên tờ báo Ph.Ăngghen đã lên tiếng phản kháng chế độ kiểm duyệt của Chính phủ Vương quốc Phổ, trật tự phong kiến ở Đức. Ngày 8/10/1842, Ph.Ăngghen mãn hạn phục vụ trong quân đội. Từ Berlin ông trở về Barmen. Một tháng sau, Ph. Ăngghen sang Anh thực tập buôn bán. Trên đường sang Anh, Ph.Ăng- ghen đã thăm trụ sở tờ báo Rheinische Zeitung ở Kioln và ông đã gặp K. Mác, Tổng biên tập tờ báo. Ông đã ở lại Anh trong 02 năm. Bài báo “Tình cảnh của giai cấp công nhân ở Anh” (1842) cùng với những bài báo khác của Ph.Ăngghen viết ra năm đó đã phân tích rõ sự phân chia xã hội thành 03giai cấp cơ bản: giai cấp quý tộc chiếm hữu ruộng đất, giai cấp tư sản công nghiệp và giai cấp vô sản. Ph.Ăng- ghen tham gia viết bài cho tờ tạp chí Niên giám Pháp - Đức (tháng 2/1844). Các bài báo này đề cập đến việc áp dụng phương pháp biện chứng vào việc phân tích các quan hệ kinh tế của xã hội tư sản. Tác phẩm “Những phác thảo phê phán môn kinh tế chính trị học” của Ph.Ăng-ghen đã chỉ rõ chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa là cơ sở của toàn bộ sinh hoạt vật chất và tinh thần của xã hội tư sản.

Tháng 2/1845, cuốn sách “Gia đình và Thần thánh” của C. Mác và Ph.Ăngghen ra đời đã phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa duy tâm và phương pháp của nó, nêu luận điểm về vai trò quyết định của quần chúng nhân dân trong lịch sử. Hai ông cùng hợp sức viết công trình nổi tiếng “Hệ tư tưởng Đức” (1845 - 1846), phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa duy tâm của Hêghen và phái Hêghen trẻ; đồng thời, phê phán chủ nghĩa duy vật không nhất quán của Ludvich Phoiơbach nêu ra những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.  Tiếp đó, năm 1848, Đại hội II Liên đoàn những người cộng sản đã uỷ nhiệm C. Mác và Ph.Ăngghen cùng viết “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản.” 

Trong thời gian sống ở Pari, Ph.Ăngghen quan tâm nhiều đến hoạt động của Ban Chấp hành Trung ương Liên đoàn những người cộng sản và trở thành Uỷ viên của Ban lãnh đạo và là một trong những lãnh đạo Câu lạc bộ công nhân Đức (tháng 3/1848) do Ban Chấp hành Trung ương Liên đoàn những người cộng sản lập ra. 

Tháng 3/1848, cùng với C.Mác, Ph.Ăng-ghen thảo ra “Những yêu sách của Đảng Cộng sản Đức” được Ban Chấp hành Trung ương Liên đoàn những người cộng sản thông qua như là văn kiện có tính chất cương lĩnh cho hành động của giai cấp vô sản Đức.

Tháng 4/1848 ông cùng với C.Mác trở về Đức tham gia cuộc cách mạng Đức. Ngày 20/5/1848 Ph. Ăng-ghen đến cùng với C. Mác chuẩn bị xuất bản tờ Neue Rheinische Zeitung. Ph.Ăng-ghen tham gia viết các bài xã luận, bài điểm tình hình chính trị.

Tháng 10/1848 ông đi Bỉ để tránh lệnh truy nã của chính quyền Phổ nhưng ông không được phép cư trú chính trị. Ph.Ăng- ghen lại đến Pari; sau đó, sang Thuỵ Sĩ tham gia Đại hội các liên đoàn công nhân Đức, ông được bầu vào Uỷ ban Trung ương của tổ chức này. 

Tháng Giêng năm 1849, ông trở về Đức tiếp tục hoạt động cách mạng. Khi cuộc đấu tranh bùng nổ ở Tây và Nam nước Đức (tháng 5/1849), Ph. Ăng-ghen đã vạch ra một kế hoạch hoạt động quân sự, thành lập quân đội cách mạng tiến hành cuộc khởi nghĩa. Ngày 10/5/1849, Ph.Ăng- ghen đến Elberfeld và được sung vào Ban quân sự; Ăngghen đưa ra một kế hoạch để triển khai cuộc đấu tranh cách mạng dấy lên thành phong trào toàn nước Đức. Trong thời kỳ này, ông tham gia trực tiếp 04 trận đánh lớn, trong đó có trận Rastatt. Sau này, Ph. Ăngghen đã viết trước tác “Luận văn quân sự” nổi tiếng. 

Tháng 11/1849, Ph.Ăngghen đến Luân Đôn và được bổ sung vào Ban Chấp hành Trung ương Liên đoàn những người cộng sản mà C. Mác đã cải tổ sau khi đến đây. Ph.Ăng-ghen sống ở Luân- đôn một năm. Trong thời gian đó, ông đã viết các tác phẩm “Cách mạng và phản cách mạng ở Đức” và “Cuộc chiến tranh nông dân ở Đức”.

Tháng 11/1850, Ph.Ăng-ghen buộc phải chuyển dến Manchester và lại bắt đầu làm việc ở Văn phòng thương mại. Điều này tạo điều kiện cho Ăngghen có thể giúp đỡ về vật chất cho C. Mác hoạt động cách mạng. Ph.Ăng-ghen đặc biệt chú ý nghiên cứu các môn khoa học tự nhiên, môn quân sự, chính sách quốc tế. Cùng với C. Mác, Ph.Ăng-ghen tham gia lãnh đạo Quốc tế Cộng sản I.

Tháng 9/1870, Ph. Ăng-ghen đến Luân Đôn và được đưa vào Tổng hội đồng của Quốc tế Cộng sản I. Ph. Ăngghen kiên trì đấu tranh chống lại quan điểm cơ hội của phái Pruđông, Latxan, Bacunin.

Năm 1871, Ph. Ăngghen tham gia vào việc tổ chức chiến dịch bảo vệ Công xã Pari. Trong thời gian này, Ph. Ăngghen đã viết một số tác phẩm có giá trị lý luận, đặc biệt là cuốn “Chống Đuy rinh” (1818), góp phần to lớn cho việc hoàn thiện lý luận cho chủ nghĩa C. Mác.

Sau khi C. Mác qua đời (1883), Ph.Ăng-ghen là người lãnh đạo tổ chức những người theo chủ nghĩa xã hội ở châu Âu, chuẩn bị cho in tập 2 và 3 của bộ Tư bản mà C. Mác chưa kịp hoàn thành.

Ph. Ăng-ghen viết nhiều tác phẩm nổi tiếng vào những năm cuối đời: Nguồn gốc gia đình, Chế độ tư hữu và Nhà nước (1884), Lút-víchPhơ-bách và sự cáo chung của triết học cổ điển Đức (1866), Biện chứng tự nhiên, Vấn đề nông dân ở Pháp và Đức (1894).

Trái tim của nhà bác học, người thầy lỗi lạc bậc nhất của giai cấp vô sản hiện đại trong toàn thế giới văn minh Ph.Ăng-ghen đã vĩnh viễn ra đi vào ngày 5/8/1895.

Nói về ông, V.I. Lênin đã khẳng định” Ph. Ăngghen là một “bó đuốc sáng ngời” trong những trí tuệ anh minh, là một “trái tim vĩ đại” trong những trái tim nhân loại.

Mặc dù đã qua đời đến nay đã hơn một thế kỷ, nhưng đến nay, Phriđrích Ăngghen vẫn luôn luôn là một vị lãnh tụ cách mạng vĩ đại, một bậc thiên tài trong lịch sử nhân loại.

Cùng Mác - Lênin - Hồ Chí Minh, cuộc đời và sự nghiệp của Phriđrrich Ăngghen luôn luôn sống mãi trong sự nghiệp cách mạng của Đảng ta, của nhân dân ta và của nhân dân tiến bộ cũng như của phong trào cộng sản và công nhân trên toàn thế giới.

TGHY (tổng hợp)