Thời gian gần đây, trên địa bàn tỉnh nói riêng và cả nước nói chung, kiến ba khoang đã xuất hiện bùng phát trở lại, đốt người dân khiến nhiều người hoang mang, lo ngại. Trước tình hình đó, chúng ta không nên chủ quan mà cần phải có các biện pháp để phòng tránh, tránh tổn thương da do loại kiến này gây ra.
Cách nhận biết và phân biệt kiến ba khoang với các loại kiến thông thường
Kiến ba khoang có tên khoa học là Paederus fuscipes Curtis (tên tiếng Anh là rove beetles) thuộc Họ Staphilinidae (cánh cụt), Bộ Colleoptera (Cánh cứng), Lớp Insecta (Côn trùng), Ngành Động vật. Loài côn trùng này có thân hình thon, dài khoảng 1-1,2cm, ngang 2-5mm, nhiều màu sắc khác nhau, nhìn giống con kiến, do đó người ta hay gọi với nhiều tên gọi khác nhau như kiến hoang, kiến kim, kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong…
Loài kiến ba khoang có 3 đôi chân, bụng có đốt, trong đó có một đốt màu đỏ, bay và chạy rất nhanh; cơ thể đôi khi màu cam tối màu, hay sậm màu và nhọn ở vùng bụng, vùng bụng trên và đầu màu đen, vùng trên giữa phát quang ngũ sắc, óng ánh màu xanh, đính kèm đôi cánh cứng (elytra). Ban ngày, kiến ba khoang sẽ được nhìn thấy bò lê, hoặc bò nhanh ở quanh và giấu cánh tương tự như kiến. Khi bất thường, nó tăng kích thước phần bụng lên, có cử chỉ đe dọa như con bọ cạp và bản thân chúng cũng có thể bay và chạy nhanh trên nước.
Về phân bố: Kiến ba khoang phân bố rộng khắp thế giới. Chúng thường sống ở ven ruộng, quanh gốc rạ, bãi cỏ, gần vùng nước, ruộng rau, trong những nơi đang xây dựng. Kiến ba khoang thường tìm thấy trên các ruộng lúa, môi trường trường học, ký túc xá, khu ở trọ, bệnh viện… nơi có cỏ mọc xung quanh. Trong mùa mưa, bão, lũ lụt loại côn trùng này di chuyển đến các vùng khô ráo hơn. Sau những ngày mưa lũ làm ngập đồng ruộng, ao hồ thì vào ban đêm, kiến ba khoang theo côn trùng khác, theo ánh đèn bay vào nhà.
Kiến ba khoang không giống như kiến thông thường, huyết tương của chúng gây nguy hiểm cho con người. Trên cơ thể của kiến ba khoang chứa Pederin, một loại độc tố cực độc gây rộp, phỏng da, viêm da. Khi da người tiếp xúc vào chất tiết của chúng qua những vật dụng nào đó hoặc vô ý đập làm cho chúng chết trên da thì chất độc theo dịch cơ thể chúng tiết ra ngoài, dính vào da người, gây bệnh ngay tại vùng da đó... Khi dính vào da tay, nếu không rửa sạch tay ngay thì vô tình sẽ làm chất độc dính vào chỗ khác trên cơ thể gây viêm da lan toả.
Triệu chứng viêm da khi bị Kiến ba khoang đốt
Biểu hiện viêm da do tiếp xúc với kiến ba khoang thì thường xuất hiện ở những vùng da hở như: mặt, cổ, tay, chân, hông, lưng… Kiến có thể gây viêm da từ mức độ nhẹ đến nặng, tùy theo độc chất xâm nhập qua da. Ban đầu người bệnh thấy hơi ngứa rát, căng da, biểu hiện đỏ một vùng da, sau 6-12 giờ, đỏ cộm thành vệt, trên đó nổi những mụn nước to nhỏ không đều 1-5mm, 1 đến 3 ngày sau thành phỏng nước, phỏng mủ. Lúc này thấy cảm giác đau, rát càng tăng. Có thể kèm theo sốt, khó chịu, nổi hạch, đau vùng cổ, nách, bẹn tương ứng với tổn thương. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng viêm da sẽ tiến triển sang dạng loét. Các vết loét có nhiều hình dạng khác nhau tùy theo động tác khi ta đập, giết và chà xát kiến trên da. Cũng có ít trường hợp chỉ nổi vết đỏ, lấm tấm mụn nước nhỏ hơi ngứa, lặn sau 3-5 ngày, không thành phỏng. Nếu độc tố của chúng dính vào mắt sẽ gây ra viêm kết mạc và sưng nề phần mềm quanh mắt, có trường hợp mù tạm thời.
Cách xử lí khi bị Kiến ba khoang đốt
Khi phát hiện thấy kiến ba khoang đang bò trên người, hãy lấy nó ra khỏi người bằng cách thổi hoặc để một tờ giấy vào cho nó bò lên và lấy nó ra khỏi người. Sau đó rửa sạch vùng da đã tiếp xúc với loài côn trùng này.
Nếu bị đốt hoặc lỡ tay tiếp xúc với nọc độc của kiến ba khoang, hãy rửa ngay với xà phòng, tránh làm vỡ trầy xước, sau đó bôi hồ nước hoặc thuốc có thành phần Acyclovir. Nếu vùng tổn thương xuất hiện mủ, dùng dung dịch xanh methylen bôi lên vết thương để sát khuẩn, tránh bị nhiễm trùng. Khi vết thương đã khô, không còn chảy dịch, hãy sử dụng các loại thuốc dạng mỡ có tính kháng sinh, diệt khuẩn kèm corticoid loại nhẹ và vừa (ví dụ fucidin-H, fucicort, Gentrisone ) để bôi, giúp vết thương mau lành.
Khi da tấy đỏ, lan rộng, lở loét cần tìm đến bác sĩ để được tư vấn điều trị.
Cách phòng tránh kiến ba khoang đốt
Nếu có sự hiện diện của kiến ba khoang trong khu vực, nên thay đèn huỳnh quang bằng đèn có ánh sáng màu vàng, vì kiến ba khoang rất thích ánh sáng đèn huỳnh quang.
Sử dụng màn, rèm để tránh côn trùng bay vào nhà, phòng ngủ. Khi chúng xuất hiện với mật độ lớn cần phun thuốc diệt kiến ba khoang.
Giữ cho nhà cửa, chăn gối, nền nhà sạch sẽ, thoáng mát.
Mặc quần áo dài tay khi đi ra ngoài, nhất là ở những vùng gần đồng ruộng, khu dân cư nhiều ánh đèn, gần công trình đang xây dựng. Khi làm việc trên đồng ruộng, nhất là vào mùa thu hoạch, mùa mưa bão, cần chú ý sử dụng các phương tiện bảo hộ lao động như: mặc quần áo dài tay, đội mũ, nón, khẩu trang, đi ủng để tránh tiếp xúc với côn trùng…
Để xử lý triệt để, tránh tình trạng kiến ba khoang lan tràn, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng, khi phát hiện có đàn kiến ba khoang xuất hiện ở khu vực sinh sống, người dân nên liên hệ ngay với đơn vị y tế chuyên trách (các Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng, các Trung tâm Y tế dự phòng huyện/thành phố...) để hướng dẫn và phối hợp xử lý./.
Nguyễn Điệp (tổng hợp)