Dây chuyền sản xuất ô-tô tại nhà máy của Vinfast. (Ảnh TTXVN)

Tuy nhiên, con đường phát triển của kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều rào cản - đặc biệt là những rào cản về thể chế và pháp lý. Trong khi đó, pháp luật - nếu được xây dựng hợp lý và thực thi hiệu quả - sẽ trở thành "bệ đỡ" vững chắc giúp kinh tế tư nhân phát triển bền vững, đóng góp tích cực vào công cuộc hiện đại hóa đất nước.

Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ hướng đến một nền kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập sâu rộng, câu hỏi đặt ra là: pháp luật đã thật sự trở thành động lực thúc đẩy kinh tế tư nhân chưa? Và đâu là những khoảng trống cần lấp đầy để thể chế pháp lý thực sự đồng hành cùng doanh nghiệp tư nhân?... Lời giải cho những câu hỏi đó sẽ góp phần kiến tạo một môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch và hiệu quả hơn.

Phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam

Kinh tế tư nhân được hiểu là khu vực kinh tế do các cá nhân, hộ gia đình hoặc tổ chức không thuộc sở hữu Nhà nước làm chủ và điều hành hoạt động sản xuất, kinh doanh. Khu vực này vận hành trên nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm, lấy lợi nhuận làm động lực chính nhưng đồng thời cũng đóng vai trò quan trọng trong tạo việc làm, đóng góp ngân sách và thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong nền kinh tế.

Trong khi đó, pháp luật trong thể chế kinh tế đóng vai trò là khung khổ điều chỉnh các hoạt động sản xuất, kinh doanh; định hình trật tự và nguyên tắc vận hành của nền kinh tế thị trường. Pháp luật không chỉ là công cụ để Nhà nước quản lý, mà còn là nền tảng để các doanh nghiệp yên tâm đầu tư, hoạt động và phát triển lâu dài. Một hệ thống pháp luật rõ ràng, ổn định và minh bạch sẽ là yếu tố quyết định để tạo dựng môi trường kinh doanh thuận lợi, công bằng và bền vững. Nghị quyết 11-NQ/TW về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhấn mạnh: “Hoàn thiện thể chế kinh tế đi đôi với hoàn thiện thể chế chính trị mà trọng tâm là đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của tổ chức bộ máy và cán bộ.”

Trong quá trình chuyển mình từ nền kinh tế kế hoạch hóa sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam đã từng bước xây dựng và hoàn thiện khung khổ pháp lý nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho mọi thành phần kinh tế cùng phát triển, trong đó có kinh tế tư nhân. Những bước tiến đáng ghi nhận có thể kể đến như việc ban hành Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, cải cách thủ tục hành chính, xây dựng chính phủ điện tử, cùng với loạt nghị quyết quan trọng của Đảng xác định kinh tế tư nhân là "một động lực quan trọng" của nền kinh tế.

Kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã có những bước phát triển rõ rệt và để lại dấu ấn mạnh mẽ trong bức tranh tổng thể của nền kinh tế quốc dân. Với tinh thần sáng tạo, dám nghĩ dám làm và khả năng thích nghi nhanh với điều kiện thị trường, khu vực này đã và đang đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng, giải quyết việc làm và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Theo Tổng cục Thống kê, trong năm 2024, cả nước có hơn 157,2 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới với tổng số vốn đăng ký là hơn 1.547,0 nghìn tỷ đồng. Đây là con số kỷ lục, phản ánh sự năng động và sức sống mạnh mẽ của khu vực kinh tế tư nhân. Ngoài ra, khu vực doanh nghiệp tư nhân đóng góp trên 65% GDP, cho thấy vai trò quan trọng của khu vực này trong nền kinh tế quốc dân. Với những đóng góp tích cực như vậy, kinh tế tư nhân đang khẳng định vị trí then chốt trong việc thúc đẩy tăng trưởng, giải quyết việc làm và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Trong những thập kỷ qua, hàng trăm nghìn doanh nghiệp tư nhân được thành lập, trải dài trên hầu hết các lĩnh vực: từ nông nghiệp, công nghiệp chế biến, xây dựng, logistics cho đến công nghệ cao, thương mại điện tử và dịch vụ sáng tạo. Không chỉ bó hẹp trong các hoạt động kinh doanh truyền thống, nhiều doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã mạnh dạn đầu tư vào những lĩnh vực mới, đòi hỏi trình độ công nghệ và quản lý cao, như sản xuất linh kiện điện tử, năng lượng tái tạo, phần mềm, trí tuệ nhân tạo. Sự xuất hiện của các tập đoàn tư nhân lớn với năng lực tài chính mạnh, chiến lược dài hạn và tư duy toàn cầu đã khẳng định vị thế mới của khu vực tư nhân trong nền kinh tế.

Kiểm tra sản phẩm trước khi xuất hàng tại Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát. (Ảnh TTXVN)

Một điểm đáng ghi nhận khác là vai trò của kinh tế tư nhân trong việc mở rộng thị trường và tăng cường kết nối quốc tế. Nhiều doanh nghiệp tư nhân không chỉ tập trung vào thị trường trong nước mà đã vươn ra thị trường khu vực và toàn cầu. Việc chủ động tham gia các hiệp định thương mại tự do, cải thiện năng lực cạnh tranh, và đổi mới mô hình kinh doanh đã giúp khu vực tư nhân tiếp cận tốt hơn với chuỗi giá trị toàn cầu, đồng thời góp phần nâng cao hình ảnh doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế. Theo Tổng cục Thống kê, trong năm 2024, Việt Nam đạt kim ngạch xuất khẩu kỷ lục 405,53 tỷ USD, tăng 14,3% so với năm trước, đánh dấu năm thứ chín liên tiếp có thặng dư thương mại, với mức thặng dư hơn 24,7 tỷ USD. Đáng chú ý, khu vực doanh nghiệp trong nước đóng góp 114,59 tỷ USD, chiếm 28,3% tổng kim ngạch xuất khẩu, tăng 19,8% so với năm trước, cho thấy sự gia tăng đáng kể trong năng lực xuất khẩu của các doanh nghiệp tư nhân nội địa. Đặc biệt, các doanh nghiệp tư nhân đã chủ động tham gia vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP, EVFTA và RCEP, giúp mở rộng thị trường xuất khẩu sang các quốc gia như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản và Hàn Quốc. Năm 2024, xuất khẩu sang Hoa Kỳ đạt 98,4 tỷ USD, tăng 24,2% so với năm trước, tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam.

Ngoài ra, khu vực tư nhân còn góp phần đáng kể vào việc đổi mới phương thức sản xuất, thúc đẩy công nghệ và sáng tạo. Nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) ra đời với các giải pháp công nghệ mang tính đột phá, giải quyết bài toán thực tiễn trong xã hội. Năm 2024, Việt Nam có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo (startup), trong đó có 2 kỳ lân và 11 doanh nghiệp được định giá trên 100 triệu USD. Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo bao gồm hơn 1.400 tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, 208 quỹ đầu tư, 202 khu làm việc chung và khoảng 170 trường đại học, cao đẳng tham gia hoạt động khởi nghiệp sáng tạo. Đây là tín hiệu tích cực thể hiện nội lực và tiềm năng rất lớn của khu vực này nếu được hỗ trợ và phát triển đúng hướng.

Trong khi các doanh nghiệp nhà nước thường có ưu thế trong việc tiếp cận đất đai, tín dụng và các cơ chế hỗ trợ, thì phần lớn doanh nghiệp tư nhân - đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa - phải chật vật với những thủ tục hành chính rườm rà và cơ chế “xin - cho” vẫn còn tồn tại. Việc tiếp cận vốn ngân hàng còn khó khăn do thiếu tài sản thế chấp, hồ sơ tín dụng yếu và quy trình đánh giá tín nhiệm chưa phù hợp với thực tế hoạt động kinh doanh linh hoạt của khu vực tư nhân.

Doanh nghiệp tư nhân còn phải đối mặt với sự cạnh tranh không bình đẳng. Điều này tạo ra tâm lý bất an và thiếu động lực đầu tư lâu dài cho nhiều doanh nhân trong nước. Bên cạnh đó, hệ thống pháp luật dù đang trong quá trình hoàn thiện nhưng vẫn còn thiếu nhất quán, nhiều quy định chưa rõ ràng, dẫn đến tình trạng bị diễn giải tùy tiện bởi các cấp chính quyền khác nhau. Điều này tạo ra rủi ro pháp lý lớn cho doanh nghiệp trong quá trình hoạt động.

Phần lớn doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn còn yếu về năng lực quản lý, chiến lược kinh doanh, cũng như khả năng ứng dụng công nghệ trong sản xuất và vận hành. Thiếu đội ngũ nhân lực chất lượng cao, ít có khả năng kết nối và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, nhiều doanh nghiệp vẫn đang hoạt động theo mô hình truyền thống, manh mún và thiếu tính chuyên nghiệp.

"Bệ đỡ" vững chắc giúp phát triển bền vững

Pháp luật đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc định hình và phát triển nền kinh tế, đặc biệt là kinh tế tư nhân. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp lý không chỉ giúp tạo ra một môi trường kinh doanh ổn định mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của khu vực kinh tế tư nhân. Pháp luật giúp doanh nghiệp tư nhân không chỉ duy trì hoạt động trong khuôn khổ luật lệ mà còn tạo ra một sân chơi công bằng, bình đẳng với các thành phần kinh tế khác.

Thứ nhất,. Một trong những chức năng quan trọng của pháp luật là thiết lập các quy tắc rõ ràng cho mọi tổ chức và cá nhân tham gia hoạt động kinh doanh. Đối với khu vực tư nhân, việc có một hệ thống pháp lý minh bạch và ổn định là yếu tố tiên quyết giúp các doanh nghiệp yên tâm đầu tư, mở rộng sản xuất và phát triển bền vững. Các luật như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Sở hữu trí tuệ, và các văn bản dưới luật liên quan đến thủ tục hành chính, thuế, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đều phải được thực thi một cách công bằng và rõ ràng. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp mà còn giúp tạo ra khuôn khổ pháp lý rõ ràng và minh bạch tránh tình trạng lạm dụng quyền lực của cơ quan chức năng.

Thứ hai, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp tư nhân. Pháp luật giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các doanh nghiệp tư nhân bằng cách đưa ra các quy định rõ ràng về quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh và quyền bảo vệ thương hiệu. Doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, thường gặp khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi của mình do thiếu kinh nghiệm và nguồn lực. Trong khi đó, pháp luật cung cấp những công cụ cần thiết như quyền khởi kiện, giải quyết tranh chấp và bảo vệ tài sản trí tuệ, từ đó giúp doanh nghiệp đảm bảo an toàn trong hoạt động kinh doanh. Bảo vệ quyền lợi này sẽ tạo ra niềm tin cho các nhà đầu tư và khuyến khích họ tham gia vào thị trường.

Thứ ba, đảm bảo môi trường kinh doanh cạnh tranh công bằng. Pháp luật không chỉ điều chỉnh các quan hệ giữa Nhà nước và doanh nghiệp mà còn có tác dụng quan trọng trong việc tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng. Các doanh nghiệp tư nhân cần một sân chơi bình đẳng, nơi họ có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp khác mà không lo ngại về sự ưu đãi không công bằng từ các cơ quan nhà nước hoặc doanh nghiệp nhà nước. Pháp luật sẽ giúp đảm bảo rằng các doanh nghiệp tư nhân không bị đối xử thiên lệch và có quyền cạnh tranh trên cơ sở năng lực và sáng tạo. Điều này không chỉ tạo ra một thị trường cạnh tranh lành mạnh mà còn thúc đẩy các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ và phát triển bền vững.

Thứ tư, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.Trong bối cảnh nền kinh tế số và công nghiệp 4.0, pháp luật còn đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong khu vực tư nhân. Các quy định pháp lý liên quan đến bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, cùng với các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số là rất quan trọng. Những cơ chế pháp lý này không chỉ giúp doanh nghiệp tư nhân giữ vững lợi thế cạnh tranh mà còn tạo ra cơ hội để doanh nghiệp bắt kịp xu thế của nền kinh tế số, từ đó đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế quốc gia.

Thứ năm, tạo ra môi trường pháp lý phù hợp cho các hình thức kinh doanh mới. Thế giới đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các hình thức kinh doanh mới như kinh doanh trực tuyến, kinh doanh theo mô hình chia sẻ (sharing economy), và các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo (startups). Những hình thức này đều yêu cầu hệ thống pháp lý phải có sự thay đổi linh hoạt, để có thể thích ứng và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp này phát triển. Pháp luật cần cung cấp các cơ chế phù hợp để thúc đẩy sự sáng tạo, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong môi trường kinh doanh mới, đồng thời cũng bảo vệ sự công bằng và minh bạch trong các giao dịch thương mại.

Hoàn thiện pháp luật và cải cách thể chế

Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và cải cách thể chế là yếu tố quan trọng giúp khu vực tư nhân phát triển mạnh mẽ hơn, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số hiện nay. Pháp luật cần được điều chỉnh, bổ sung và làm rõ các quy định để tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi, minh bạch, công bằng và khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân phát triển bền vững.

Đầu tiên, cần rà soát, sửa đổi và bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các doanh nghiệp tư nhân. Các quy định về thuế, sở hữu trí tuệ, bảo vệ môi trường và lao động cần phải rõ ràng hơn, giúp doanh nghiệp tư nhân dễ dàng tuân thủ mà không gặp phải những rào cản hành chính phức tạp. Chính sách thuế cần được đơn giản hóa, minh bạch hơn, giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) dễ dàng tiếp cận và giảm thiểu chi phí tuân thủ.

Ngoài ra, cần tăng cường tính linh hoạt của các quy định pháp luật để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của thị trường và công nghệ. Các luật liên quan đến công nghệ thông tin, kinh doanh điện tử, thương mại trực tuyến cần được cải thiện để bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp tư nhân trong môi trường số. Đặc biệt, chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đặc biệt là các lĩnh vực công nghệ, sáng tạo, đổi mới sản phẩm và nâng cao giá trị gia tăng.

Cuối cùng, để hoàn thiện pháp luật và thể chế, chính phủ cần tổ chức các cuộc khảo sát, lấy ý kiến từ các doanh nghiệp để hiểu rõ hơn các khó khăn mà họ đang gặp phải trong việc tuân thủ pháp luật, từ đó có biện pháp điều chỉnh hợp lý. Cải cách thể chế cần được thực hiện đồng bộ với các chính sách phát triển kinh tế vĩ mô, tạo ra một môi trường pháp lý ổn định và linh hoạt, giúp doanh nghiệp phát triển nhanh chóng và bền vững.

Trước hết, cần đẩy mạnh công tác đào tạo và nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ, công chức làm việc tại các cơ quan nhà nước có liên quan đến quản lý doanh nghiệp và hành chính công. Việc này sẽ giúp giảm thiểu tình trạng thiếu hiểu biết về pháp luật, cũng như ngăn ngừa hành vi tham nhũng, tiêu cực trong quá trình thực thi các quy định.

Bên cạnh đó, các cơ quan nhà nước cần công khai, minh bạch các quy định pháp lý, các thủ tục hành chính và các quyết định hành chính trên các phương tiện truyền thông đại chúng và các nền tảng trực tuyến, giúp doanh nghiệp dễ dàng tra cứu và nắm bắt thông tin. Một hệ thống thông tin điện tử minh bạch sẽ giúp doanh nghiệp không bị rơi vào tình trạng "mù mờ" trong quá trình thực thi pháp luật.

Hơn nữa, cần có những cơ chế giám sát độc lập đối với quá trình thực thi pháp luật, từ đó đảm bảo các cơ quan nhà nước thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật và không làm phát sinh tình trạng lạm dụng quyền lực. Việc này sẽ giúp tăng cường niềm tin của các doanh nghiệp vào hệ thống pháp lý và các cơ quan hành chính nhà nước, tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng và ổn định.

Ngoài ra, để nâng cao hiệu quả trong việc thực thi pháp luật, các cơ quan nhà nước cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật trong kinh doanh, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp tư nhân. Cần có một hệ thống phạt vi phạm phù hợp, công minh và nhất quán, không để xảy ra tình trạng xử lý "chọn lọc" hay thiên vị, gây bất bình đẳng giữa các doanh nghiệp.

Để khu vực tư nhân phát triển bền vững và không ngừng lớn mạnh, một cơ chế đối thoại minh bạch và hiệu quả giữa Nhà nước và các doanh nghiệp tư nhân là điều cần thiết. Một trong những thách thức lớn nhất của doanh nghiệp tư nhân hiện nay là thiếu sự tiếp cận và đối thoại trực tiếp với cơ quan chức năng, từ đó dẫn đến những chính sách không phù hợp hoặc chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.

Do đó, cần xây dựng và duy trì các diễn đàn đối thoại giữa Nhà nước và các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các cơ chế này có thể được tổ chức định kỳ hoặc khi có những vấn đề pháp lý, chính sách cần giải quyết. Trong các cuộc đối thoại này, doanh nghiệp cần có cơ hội trực tiếp trao đổi với các cơ quan chức năng về các vướng mắc trong quá trình hoạt động, từ thủ tục hành chính, thuế, đến các quy định về bảo vệ sở hữu trí tuệ.

Đồng thời, Nhà nước cũng cần lắng nghe và tiếp thu các ý kiến phản hồi từ doanh nghiệp để điều chỉnh các chính sách phát triển kinh tế sao cho phù hợp hơn với thực tế. Điều này không chỉ giúp cải thiện môi trường kinh doanh mà còn giúp các doanh nghiệp tư nhân có thể đối phó kịp thời với những thay đổi trong chính sách và luật pháp.

Kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam. Không chỉ góp phần thúc đẩy tăng trưởng, tạo ra việc làm và cải thiện đời sống cho người dân, khu vực tư nhân còn là động lực chính trong việc chuyển đổi mô hình kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, để kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ, bền vững, một hệ thống pháp luật vững mạnh, minh bạch và công bằng là điều kiện tiên quyết. Pháp luật không chỉ bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp mà còn tạo dựng một môi trường kinh doanh ổn định, công bằng, khuyến khích đổi mới sáng tạo và đầu tư. Để phát huy tiềm năng của khu vực tư nhân, cần có sự đồng hành và hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội. Chính phủ cần tiếp tục cải cách và hoàn thiện các chính sách, pháp luật, đồng thời cải thiện quy trình hành chính và giảm thiểu rủi ro pháp lý. Các doanh nghiệp tư nhân cần chủ động sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh và tuân thủ các quy định pháp luật. Cùng với đó, toàn xã hội cần nhận thức sâu sắc về vai trò của kinh tế tư nhân trong việc xây dựng một nền kinh tế thịnh vượng, công bằng và bền vững. Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ này, chúng ta mới có thể xây dựng một thể chế hiệu quả, hỗ trợ phát triển kinh tế tư nhân và tạo dựng nền tảng vững chắc cho tương lai phát triển của đất nước./.

Nguồn: https://nhandan.vn/