Thế kỷ XV, mượn cớ  phù Trần diệt Hồ, nhà Minh đem quân xâm lược nước ta. Ở làng Đào Đặng, bà Đào Thị Huệ đã dùng lời ca, tiếng hát để mê hoặc quân giặc, lừa chúng chui vào bao gai tránh muỗi, rồi bí mật cùng thanh niên trong làng khiêng từng bao ném xuống sông Đà Giang. Thấy đội quân ngày càng hao hụt mà không rõ nguyên nhân, giặc Minh sợ hãi rút quân. Sau khi bà Đào Thị Huệ mất, vua Lê Thái Tổ đã phong bà là Phúc thần, cho sửa lại nhà thờ và cấp ruộng cúng tế hàng năm. Năm 1989, đền thờ Mẫu Đào nương được công nhận là di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia.

Trong Lễ hội Đào nương, các nghi thức tế, lễ diễn ra trang nghiêm và thành kính như tế thần và rước kiệu. Nét độc đáo trong của lễ hội này là nghi thức rước kiệu Đào nương từ đền thờ bà đến đình làng do phái nữ đảm nhiệm. Ngoài ra, lễ hội còn có các trò chơi dân gian truyền thống như cờ tướng, kéo co, chọi gà, nấu cỗ chay. Đặc biệt, trong lễ hội, nhân dân được thưởng thức lại các tiết mục hái ca trù-một di sản văn hóa phi vật thể đang dần hồi sinh trên mảnh đất tổ nghề-do các ca nương, kép đàn làng Đào thể hiện./.

HC